"Bütün kargalar siyahtır." ifâdesi, şu
cümlelerle de doğrulanır; "Pembe inekler
vardır.", "Ringa balıkları, kırmızıdır.",
"Profesörün kravatı, yeşildir." vs. Bunu nasıl
açıklarsınız?
"Bütün kargalar, siyahtır." ifâdesi, iki şekilde
doğru olabilir;
1. Mümkün olduğu kadar çok sayıda karga
görerek bunların siyah olduklarını
ispatlamak.
2. İfadeyi tersine çevirmek; "Siyah olmayan
şeylerin hiç biri, karga olamaz."
Bu ifâde, aslında 1. ifadenin tersine çevrilmiş
hâlidir. O halde 2. ifâdeyi doğrulayan her şey,
1. ifâdeyi de doğruluyor demektir. Böylece
siyah dışındaki değişik renklerdeki cisimlerin
karga olmadığını her an kanıtlamamız,
karganın siyahlığını kanıtlamamız demektir.
Buna benzer bir ifâde de şudur: Bir dairede
kırmızı saçlı sekreterlerin evli olup
olmadığını iki şekilde anlayabiliriz;
1. Kırmızı saçlı sekreterlere evlilik durumlarını
sorarak,
2. Bekâr olduğunu bildiğimiz sekreterin kırmızı
saçlı olmadığını kanıtlayarak (Bu, kırmızı saçlı
bekâr yok demektir; o halde kırmızı saçlıların
hepsi, evlidir).
Bu söylediğimiz mantık, bilimi yakından
ilgilendirir. Çünkü doğada siyah olmayan
kargaların sayısı da, siyah olmayıp karga
olmaya şeylerin sayısı da sonsuz gibidir. Bu
nedenle bazı mantıkçılar, Hempel
Paradoksu'nun bilimde ancak sınırlı sayıda
cisimler için geçerli olduğu kanısındadır.
Siyah olmayan şeyler arasında kargaya
rastlanmaması, karganın siyah olduğunu
ancak bir şartla kanıtlayabilir. Siyah dışındaki
bütün renklerdeki cisimler, incelenmelidir.
Örneğin, siyah olmayan cisimlerin karga olup
olmadığı araştırılırken, beyaz cisimlerin
karga olup olmadığı araştırılmamışsa,
"Bütün kargalar siyahtır." denebildiği kadar,
"Bütün kargalar beyazdır." da demeye
hakkımız olur.
Bilimde sık sık kullanılan tümevarım
mantığının (inductive logic) ne kadar
karanlık yönlerinin olduğu, Hempel
Paradoksu ile ortaya konmaktadır. (Hempel
paradoksu, ABD Princeton Üniversitesi'nde
felsefe Profesörü Carl G. Hempel tarafından
1937'de İsveç'te, "Theoria" dergisinde
yayınlanmıştır.)
