URUMHAMATAHAYİL
Yönetici
Eski toplumun bir isleyis duzeni bulunup bulunmadigi basit sorusu,bizi,dinin kaynaklarini arastirirken, eski toplumsal kurumlari kesfetmeye;o kurumlarin yapilanmalarini tanimaya yoneltir. Eski toplumun gerçek yasam alanina bir kez girilince de, o topluluklarin dini inançlari,dinsel kavram ve uygulamalari, gerçek toplumsal iliski orguleri olarak sekillenmeye baslarlar.
Sumer ve Sami topluluklar,uygarlik alanina,bir çok kural, yonetim makami,yukum ve hak araçlari olusturmadan ;bunlara dayanan iliskileri giderek sistemlestirmeden giremezlerdi.Bu topluluklarin erken donem tarih anlatimini içeren ilahilerinde varliklarini saptadigimiz kutsal kurallar, onlarin kendilerini yonetme araçlarini çoktan yapilandirmis olduklarini gosteriyor.Sumer ve Sami’lere ait bu kutsal kurallarin , uzmanlarimizin ‘me’ sesiyle okuduklari bir kavram oldugu epeydir saptamis durumda.Erken ve orta doneme ait ilahilerde bu “ kutsal me’ler ”den bahsediliyordu.Mesela Sumer Tufan anlatim ilahisinin giris bolumunde , « insanlar… sehirlerde,yerlerini tanrisal kurallara(‘me’lere) gore » yapmakla yukumlendiriliyorlar ;Inanna “ yer altina ” inerken, “Yedi tanrisal kurali yanina koydu, Butun tanrisal kurallari topladi,eline koydu, Butun kurallari bekleyen ayagina yigdi ” biçiminde ifade ediliyordu.
Bu kural ve yonetim kurumlari hangi konularla ilgili idi?Bunu, kutsal me'lerin derli toplu verilmis bir hali olarak,Inanna ile Enki (veya bir baska ifade ile Eridu ile Uruk) arasinda gerçeklesen bir yonetim devir seremonisini anlatan ilahide buluyoruz.Bay Kramer,bu ilahide, ‘kutsal me’ olarak sayilan, anlam verip çozumleyebildigi 68 adet kadar tanimlamayi,kitaplarinda daha once yayinlamisti.Bay Kramer’in çozum ve yorumlarina gore, bunlar asagidaki gibiydi :
1- En’lik (Bey’lik),
2- Tanrilik,
3- Yüceltilmislik ve sonsuz (ebedi) taç,
4- Kirallik (Kiraliyet) tahti,
5- Yüceltimis kirallik asasi,
6- Kiraliyet alametleri,
7- Yüce kutsal mekân,
8- Cobanlik,
9- Kirallik,
10- Son bulmayan hanimlik,
11- Tanrisal hanimlik (rahibelik makami)
12- Isib (rahiplik makami)
13- Lumah(rahiplik makami),
14- Gutuk (rahiplik makami),
15- Hakikat,Dogruluk
16- Olüler diyarina inis,
17- Olüler diyarindan çikis,
18- Kurgarra(hadim),
19- Girbadara (hadim),
20- Sagursag (hadim),
21- Savas sancagi,
22- Tufan (‘su baskini’),
23- Silahlar ( ?),
24- Cinsel iliski,
25- Fahiselik,
26- Yasa ( ?),
27- Iftira (?),
28- Sanat,
29- Kült odasi (Tapinak)
30- Gogün hizmetkârlari
31- Gusilim (müzik aleti)
32- Müzik
33- Yaslilik
34- Kahramanlik
35- Kudret,
36- Düsmanlik
37- Dürüstlük
38- Kentlerin yok edilmesi
39- Agit
40- Yüregin sevinci
41- Yalan
42- Metal isleme sanati
47- Yazicilik
48- Demircilik isi
49- Dericilik isi
50- Yapi isi
51- Sepet isi
52- Bilgelik
53- Dikkat
54- Kutsal arinma (‘temizlenme’)
55- Korku
56- Dehset (‘teror’)
57- (‘alev tutusturma’) (Kavga ?)
58- (‘alev sondurme’) (Baris ?)
59- Bezgin*lik (‘yorgunluk’)
60- Zafer
61- Ogüt
62- Sikintili yürek
63 - Yargi
64- Karar
65- Lili (müzik aleti)
66 - Ub,
67- Mesi (müzik aleti),
68- Ala (müzik aleti).
Inanna ile Enki arasinda kutsal kurallarin devir teslimini anlatan ilahide,bu 'anayasal' kurumlarin 100 kadar oldugu anlasiliyor.Bu Me’lerin çozumlenmesinde ve dolayisiyla içeriklerinin açikliga kavusturulmasinda onemli sorunlar varligini surduruyor.Fakat,genel tanimlamalarina bakarak,bunlarin, eski toplumun yetkili makamlarinin,dini sahsiyetlerinin, rituellerinin ve rituel araçlarinin tanimlamalari oldugunu saptayabiliyoruz artik.
Kutsal fahiselik’ sistemi,4000 yildan daha uzun bir donem boyunca geçerli olmus ;eski toplum, kendi kadin ve erkeklerini kutsal fahise kadin ve erkekler olarak tapinaklara vakfetmis; kendi kadinlarini, hiç olmazsa omurleri boyunca bir kez, yabanci erkeklerle,kutsal alanlarda cinsel birlesmeye sevketmis ise, boyle bir kurum, “ Dumuzi’nin Inanna'ya aski ” ile vb. açiklanamaz. Kutsal fahiselik kurumu ve buna bagli olarak sekillenmis bir dizi ‘kutsal fahise’ (kocasina ‘cocuk vermeyen’(?'kisir'), veya evlenme hakki bulunmayan gibi..)turu,eski toplumda,iki ve giderek daha fazla toplum birim arasinda kurulan evlilik iliskileri duzeninin merkezinde bulundugu için benimsenmis ve binlerce yil boyunce uygulanmisti.
Tabletlerde ’ates yakicilik’ ve ‘ates sonduruculuk’ seklinde ifade edilen iki « kutsal kurum»un bulunmasi da bize simdi garip veya anlamsiz gelebilir.Fakat,Hitit ve eski Yunan anlatimlarinda hep karsilastigimiz “ruzgar ”, “ simsek ” veya “ firtina ” tanrilarinin bu ozellikleri, dogasal firtina veya simsek anlamiyla tanimlanmaya baslanmadan once,erken donemde,bu tanrilar gerçek ates,gerçek kivilcim tasi ('çakmak tasi') , gerçek atesin yakilmasi ve sondurulmesi yetkileriyle ilgili olmaliydilar.Tanrilarin veya ejderhalarin 'ates','simsek','firtina' ile ilgili olmalarinin,baslangiçta,dogasal olayla ilgisi bulunmuyordu. Sumer-Sami kutsal me’leri arasinda,baslibasina bir rituel kurumu olarak “ Tufan ” da bulunuyordu.Listede Tufan ”, eski toplumun kendini yonetiyorken basvurdugu,uyguladigi ‘me’lerden birisi olarak yer almaktadir.Yaygin kanilarin tersine,Tufan orada,hiçbir sekilde 'dogal bir felaket' konusu olarak ele alinmiyordu.Tipki 'kirallik','tanrilik',’çobanlik’ gibi toplumu yoneten kurum-makamlarla birlikte,onlarin arasinda bir kurum olarak sayiliyordu.Tufan, eski toplumun yasaminda,Firat ve Dicle'nin dogal selleri veya antik bir tsunami olarak yer almamisti.Sumer-Sami erken donem Tufan'i,belirlenmis tarihlerde duzenli olarak basvurulan,kurallara bagli, bir insan kurban toreni,kutsal bir rituel idi.Onu Firat-Dicle su taskinlarinda,Karadeniz tsunamilerinde ariyor olanlar, eski toplum gerçeginden ,okuduklarini sandiklari tabletlerden hayli uzaktadirlar.Buna karsilik « sel » yorumuna bagli kaldiklarina gore, Kutsal kitaplar'la ayni çizgide bulunmaktadirlar.
Sumer-Sami toplumlarin, “ates yakicilik ”, “ ates sonduruculuk ”, “ yer altina inis ”, “ yer altindan çikis ”, “ tufan ” gibi kutsal me’leri (‘mu’ veya ‘ma’lari) ,eski toplumda tipki “ kiraliyet taci ”, “ kiraliyet tahti ”, “ agirlik ve uzunluk olçu birimleri ” gibi toplumun gerçek yasaminda fonksiyonel ozellikleri bulunan kurumlaridir.Bunlar, uygulanmasi gozetilen,kurallarina sadakat gerektiren ;gunumuzun kavramiyla, “anayasal” kurum ve kurallardi.Modern toplumlar, Anayasal kurumlarini,Anayasalarini durmaksizin içerik ve biçim degisikliklerine tabi tutabildiklerine gore,eski toplum da,kendi kurumlarini algilayis ve uygulama bakimindan,donusturmus,ortadan kaldirmis,yeni biçimler halinde var etmisti.
Bay Kramer’in Sumer ve Sami toplumlarina iliskin çogu romantik,sansasyonel vurgulara yonelen ,insanbilim kurallarina genellikle uyumlu olmayan yorumlarina pek guvenilemez.Oyle ki,bay Kramer,5000 yil kadar once,Sumerlerin tarihte ’ilk akvaryumu yapmis’ oldugu tezini bile,buyuk bir ciddiyetle islemis birisidir.Cunku,inceledigi bir tablet,'balik'lardan bahsediyordu ve bir 20.yuzyil ABD'lisi için 'balik evi' tanimi olsa olsa,bir 'akvaryum' ifade edebilirdi.Bu durumda ,bay Kramer,Amerikali yerlilerin kullandiklari 'isimlere' biraz dikkat etse,aslinda,ilk hayvanat bahçesinin Amerika'da kurulmus oldugunu da ilan edebilirdi! Tablet yazilarina iliskin çozumleri dogru yorumlar temelinde ilerlettigimiz olçude,eski topluma ait “anayasal kurumlar” ve onlarin isleyis biçimleri de daha belirgin ozellikler kazanmaya baslayacaktir.Ornegin, “ yeraltina,cehenneme inis ” ve “ yer altindan,cehennemden cikis ” haliyle,hayali bir yorum seklinde tanitilan ilgili ‘kutsal me’,eski toplumdaki gerçekteki uygulanisi anlamiyla, iki toplum birim arasinda rotasyonel yonetim duzeninin isleyisini ve onun rituel biçimini tanimliyordu.Bir doga olayi haliyle “tabiatin uykuya yatmasi” ve “tabiatin uyanmasi” yorumu haline donusmesinden daha once,bu uygulama,ittifak halindeki iki toplulugun,çoban ve çiftçi toplum birimlerin,tek bir yonetim altinda birlesmeye baslamalari surecinde,her toplum birimin donemsel iktidar olusunu anlatiyor gorunmektedir.“Gilgamis-Dumuzi”, “Enkidum-Gilgamis” vb. ikilileri arasinda git-gel’li yonetim duzeni veya bunun bir diger anlatim biçimi olan “ yer altina inis ” ve “ yer altindan çikis ”,eski toplumun rotasyonel yonetim sistemine ait olan ve insan kurbaniyla taçlanan uygulanisinin bir anlatim tarziydi.Bu surecin izlerini,Aristo’nun yazilarinda,eski Yunan topluluklarinin bazilarinda var olan,kirallarin her yil için yeniden seçilmesi veya “ çift kirallik ” seklinde denetimsel mekanizma ;’tek kirallik’ doneminde ‘çift toprakli’lik ( eski Misir gibi) tanimlamasi “ kiral oldu-yasasin kiral ” firansiz atasozu ,hidirellez,her yil olen ve sonra dirilen Tammuz anlatimi olarak…. yonetimin merkezilesme surecinin farkli asamalarina iliskin degisik yonler bakimindan,hep izleyebiliriz. Inanna-Enki ilahisinin bu noktadaki kutsal me’si dikkatle incelenir, eski ittifak sistemini yonlendiren rotasyonel yonetim tarzi bakimindan ele alinirsa,tarihteki gerçek anlamina kavusmaktadir.Inanna kutsal yasa ve makamlari Eridu'dan alip Uruk’a goturdukten sonra Enki,Eridu’daki temsilcisine soyle sormustu:
« Nerede, Devri-daim (duzeni), Yeraltina inis (ritueli), Yer altindan çikis (ritueli) nerede? » Kutsal yasalar ve makamlarin bir yerlesimden otekine bariscil bir sekilde aktarilmasi,Sumer ve Sami topluluklarda,oyle anlasiliyor ki,merkezi yonetimin el degistirilme ritueliydi.Sumer kiraliyet listesindeki ifadelere gore,'kiraliyet makami' 'gok'ten once Eridu'ya inmis,daha sonra da,Tufan'a kadar,sirasiyla,Badtibira,Larak,Sippar ve Suruppak'a 'tasinmis'ti.Tufan'dan sonra ise,tum kiraliyet el degisiminlerinde kural olarak « (x) silahla yenildi,kiralligi
ye tasindi » kalibi kullaniliyordu.( The Sumerian king list:c.2.1.1 ) Bu durumda,ortaya soyle bir sorun ortaya çikiyor:Eger,ilahimiz,Tufan oncesi kiraliyet makaminin Uruk'a nakli ile ilgili ise,Liste'de yer alan 5 kutsal merkezden birisinin Uruk'u anlatiyor olmasi gerekiyor.Ya da ilahimiz,Uruk ile Eridu arasinda kurulmus ozel bir ittifaki,buna bagli olusan devri-daim yonetiminde siranin Uruk'a geldigi bir andaki toreni anlatiyordu. Oyle ya da boyle.Bariscil bir yetki devirinin anlatimi olarak bu ilahinin yapisi olaganustu ilgi çekicidir:Inanna,Uruk temsilcisi olarak Eridu'ya gelmekte,orada kusursuz bir 'protokol'la karsilanmakta,o sirada kutsal me'lerin bulundugu Eridu'daki merkezi kiraliyet makaminin temsilcisi Enki,Inanna ile bir solende karsilikli yer almaktadir.Gunumuzde iki cumhurbaskaninin kadeh kaldirarak gerçeklestirdigi imza toreni,6000 yil kadar once Enki'nin tam 14 kez (=7+7) kadehini kaldirarak, her kadeh kaldirmada,tabletlerin okunur kisimlarina gore,3 ile daha fazla sayida kutsal me'yi Inanna'ya « verdigini » ilan etmesi biçiminde uygulanmaktadir.Inanna,Enki'nin her kadeh kaldirisi ve soylevinden sonra,ona « aliyorum onlari» biçiminde dogrulayici bir karsilik vermektedir.Daha sonra,Enki'nin « veriyorum » Inanna'nin « aliyorum » dedigi kutsal me'ler « gok gemisi »ne yuklenmekte ve Inanna « gok gemisi » ile Uruk'a dogru yola çikmaktadir. Bundan sonra Eridu ve Eridu'ya bagli (kutsal kitaplarda,'topraktan yaratilmis insan,surungen ve hayvanlar' olarak tanidigimiz) 7 farkli toplum birim tarafindan sembolik 'direnis' orgutlenmekte;Inanna ve 'gok gemisi'nin,gunumuzde gelin goturmeye gelen 'oglan tarafinin' yolunun sembolik kesimi gibi,yolu kesilmeye çalisilmaktadir.Bu durumda anlariz ki,Sumer-Sami topluluklar arasindaki ilk iliskiler doneminde,aralarinda gerçek savaslar yasanmis;bu savaslar,kalintilarini bariscil ortamda « sembolik direnis » orgutleme biçimiyle asilmisti.Gunumuzde el sikismanin,tarihteki kavga ediminin kalintisi olmasi gibi;baris için once sembolik kavga gerekmesi gibi. Sembolik « yol kesiminin » her seferinde tatliya baglanmasi ile Inanna Uruk'a dogru yoluna devam ederken,bu kez Eridu'ya doneriz.Eridu'da tanri Enki,Kutsal yasalarin her birinin tek tek Inanna ve onun araciligiyla Uruk'a verildigini yuksek sesle dile getirir.Bu bir çesit,tek tarafli olarak,kutsal yasalarin artik Eridu'da bulunmadigini, butunuyle Uruk'lulara verildigini ilan etme replikleridir:
« Sordu Enki (Isummud'a):
“Anu rahibinin kursusu,
Rahip kiralin kursusu,
Buyuk yuce taç,
Kiraliyet tahti, nerede ? ”
Isummud dedi ki :
“ Kiralim (Enki ) verdi onlarin hepsini kizina ”
Ilahimiz,bizi hemen bunun pesinden Uruk'a tasir.Inanna,artik hiçbiri Eridu'da kalmamis olan kutsal me'leri Uruk' a ulastirmis durumdadir.Bu kez devir-teslim Uruk'un içinde gerçeklesecektir:Inanna teslim alip getirdigi kutsal me'leri, tum Uruk'lulara tek tek açiklamakta,butun Uruklular da,her seferinde, «aldik,kabul ettik onlari » biçimindeki onay repliklerini yinelemektedirler:
« Inanna dedi ki (onlara)
“Siyah giysiyi getirdim,
Cazibeyi,
Kadinlik sanatlarini,
Tigis davulunu,
Lilis def’ini,darbukasini
Ub ve Meze’yi getirdim (Uruk'a)”
Dedi ki (Uruk’lular Inanna'ya)
'Aldim,kabul ettim onlari'.»
Kutsal me'lerin kelime kelime tekrarini içeren bu devir teslim rituelinin son asamasinda,bu kez Uruk'lular, « alip kabul ettikleri» kutsal me'leri yeniden tek tek tekrarlamakta ve teslim aldiklarini onaylamaktadirlar:
« Getirdin sen (Inanna)
Getirdin sen,
Cati ustaligini,
Kazanciligi?
Yontuculugu,
Maden ustaligini,
Bakir islemeciligini,
Yapim ustaligini,
Kamis kullanimini. »
Bu ilahide dikkatimizi çeken ve Sumer-Sami kutsal me'lerini çozumlemede bize yardimci olacak bir nokta da,kutsal me'lerin gurup halinde toparlanarak anlatilmis olmasidir.Bu durumda,anlami açikca çozulebilen bir veya iki tanim,anlami çozulemeyen,fakat konusal butunlugu tamamlayan oteki tanimlarin neler olabilecegini gosteren bir isaretler olarak degerlendirilebilir.Burada mantiksal baglari kurmaya çalismak onem kazaniyor. Son olarak,bu tablete iliskin çozumleme ve dolayisiyla tercumelerin,oldukça sorunlu olduklarini ekleyelim.Bu bakimdan,simdilik daha çok,dikkati,kutsal me'lerin toplumsal kurumlari anlatan yonune çekmekle yetinecegiz. Rituelin karsilikli « ekmek yemek ve içmek » bolumunden sonra,35 satirlik bir okunamaz bolumun ardindan,kadehi elinde Enki'nin ,seremonik konusmasini yaptigi bolumun ortalarindaki bir ana geliyoruz :
« Yetkim adina,
Kutsal Abzu adina,
Hiçbir engel tanimadan,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Yuceltilmis rahiplik makamini,
Kutsal tahteravani, (‘kutsal kayigi’),(*1)
Soylulugu,
Taç tasiyicisini,
Yonetici tahtini. »
Inanna dedi ki
« Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Kutsal Abzu adina,
Veriyorum kizim Inanna’ya
Kahramanligi,
Gucu,
siddeti
Dogrulugu,
sehir yagmaciligini
Agitlari,mutluluk sarkilarini »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Itaatkarligi,
Aldatmayi
Isyani
Gocebelik’i
Yerlesik yasam’i »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
“ Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Cati yapimciligini,
Kazan yapimciligini
Isleme sanatini
Metal isçiligi sanatini
Bakir isleme sanatini
Insaat yapimcilik sanatini »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Billgeligi
Dikkati
Kutsal arinma kurallarini
Çobanlik barakasini
Saygiyi
Cekinmeyi
Sessizligi Hurmeti »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Ates Yakiciligi
Ates sonduruculugu
Zor isciligi
Aile birlestiriciligini
soy duzenini »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Devri-daim duzenini
Yeraltina Inis’i
Yeraltindan cikis’i
Sevisme sanatini,
Fallus opuculugunu »
Inanna dedi ki: « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Zafer’i
Danismayi
Tartismayi
Muhakeme etmeyi
Karar almayi »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
(..kirik..)
Inanna'nin serefine kaldirdi kadehini 14 kere
Enki 14 kere verdi kizina kutsal ‘me’leri
Inanna 14 kere kabul etti kutsal me'leri
Durdu Inanna babasinin onunde
Saydi tek tek Enki'nin verdiklerini.(2)
« Verdi Enki bana,
dogrulugu
Sehirlerin yagma edilmesini
Agitlari
Mutluluk sarkilarini
Verdi Enki bana,
Aldatmayi,
Baskaldirmayi,
Itaati
Goçebeliki
Sehir yerlesimini
Enki verdi bana,
Cati yapimciligini
Bakir kazan yapimciligini
Oymaciligi,
Demirciligi,
Bakir islemeciligini,
Insaat yapimciligini
Kamis isçiligini
Verdi Enki bana,
Bilgelik'i
Dikkat'i
Kutsal arinma kurallarini
Coban kulubesini(3)
Kor ates kozunu (4)
Koyunlari
Saygiyi
Cekinmeyi
Hurmeti
Enki verdi bana,
Ates yakiciligi
Ates sonduruculugu
Zor isi
Aile birligini
Soy duzenini »
(...)
Cagirdi Enki Isummud’u :
“Isummud,yuksek rahip Saggal !”
Yanitladi Isummud :
“ Kiralim, Enki,hizmetindeyim, soyle nedir arzun ? ”
Dedi ki Enki,
dilegim ulasmasidir tehlikesizce sehrine Inanna
,Uruk-Kulaba'sina Parlak Utu'nun bolgesine
Inanna,dedi ki
Verdi babam bana
Yerlerin gucunu Kutsal alametleri
Artik gitme zamani
Gidecegim kutsal merkezime
Donuyorum Uruk'a
Topladi kutsal Inanna
Aldigi kutsal me'leri
Yerlestirdi gok gemisine
Kendi de bindi uzerine
Cikti yola gok gemisi
Kutsal me'lerle Uruk'a
Gecince ickinin etkisi,
Yuce kiral Enki aradi Abzu'da
Abzu kiralinin gozleri aradi Eridu'da Kutsal me'leri
Cagirdi Isummud'u:
« Yuksek rahip,Saggal! »
Yanitladi Isummud:
« Kiral,Enki,hizmetindeyim, Soyle nedir dilegin »
Dedi ki Enki:
« Nerede
“Anu rahibinin Kursusu,
Rahip kiralin kursusu,
Buyuk yuce taç,
Kiraliyet tahti, nerede ? ”
Isummud dedi ki :
“ Kiralim verdi onlarin hepsini kizina ”
Sordu Enki:
« Nerede,
Kutsal asa,
Kutsal giysi
Yonetici tahterevani
Yoneticilik nerede?
Isummud dedi ki:
« Kiralim verdi onlarin hepsini kizina »
Sordu Enki:
« Nerede
Egizi rahibesinin kursusu
Nindingir Rahibesinin kursusu
Kutsal Lu-mah'in makami
Rahip Igib'in makami
Rahip Gudu'nun makami nerede?
Dedi ki Isummud:
« Verdi kiralim hepsini kizina »
Sordu Enki:
« Nerede,
Devri-daim duzeni
Yeraltina inmek
Yeraltindan çikmak
Kurgara rahibi nerede?
Dedi ki Isummud
« Verdi kiralim hepsini kizina »
Sordu Enki:
« Nerde Kilic,
Gurz
Siyah giysi
Renkli giysi
Sehrin kahramani nerede?
Dedi ki Isummud:
« Verdi kiralim onlarin hepsini kizina »
Sordu Enki:
Nerede
Kurallar,
Titreme,
Kutsal genelev
Cinsel iliski biçimleri
Fahiselik nerede?
Dedi ki Isummud
« Verdi kiralim hepsini kizina »
Sordu Enki:
Nerede
Kahramanlik sanati
Guç sanati
Ihanet
Aldatma
Dogru konusma sanati
Yalan konusma sanati nerede?
Dedi ki Isummud:
« Verdi kiralim onlarin hepsini kizina »
Sordu Enki:
Nerede Kutsal alan Gok'un kutsal kadini Muzik aletleri Sarki soyleme sanati Saygin yasli kadinlik nerede? Dedi ki Isummud: « Verdi kiralim onlarin hepsini kizina » Sordu Enki: « Nerede Anlama kabiliyeti Dikkat gucu Karar alma mekanizmasi nerede? »
Dedi ki Isummud « Kiralim verdi onlarin hepsini kizina »
Sumer ve Sami topluluklar,uygarlik alanina,bir çok kural, yonetim makami,yukum ve hak araçlari olusturmadan ;bunlara dayanan iliskileri giderek sistemlestirmeden giremezlerdi.Bu topluluklarin erken donem tarih anlatimini içeren ilahilerinde varliklarini saptadigimiz kutsal kurallar, onlarin kendilerini yonetme araçlarini çoktan yapilandirmis olduklarini gosteriyor.Sumer ve Sami’lere ait bu kutsal kurallarin , uzmanlarimizin ‘me’ sesiyle okuduklari bir kavram oldugu epeydir saptamis durumda.Erken ve orta doneme ait ilahilerde bu “ kutsal me’ler ”den bahsediliyordu.Mesela Sumer Tufan anlatim ilahisinin giris bolumunde , « insanlar… sehirlerde,yerlerini tanrisal kurallara(‘me’lere) gore » yapmakla yukumlendiriliyorlar ;Inanna “ yer altina ” inerken, “Yedi tanrisal kurali yanina koydu, Butun tanrisal kurallari topladi,eline koydu, Butun kurallari bekleyen ayagina yigdi ” biçiminde ifade ediliyordu.
Bu kural ve yonetim kurumlari hangi konularla ilgili idi?Bunu, kutsal me'lerin derli toplu verilmis bir hali olarak,Inanna ile Enki (veya bir baska ifade ile Eridu ile Uruk) arasinda gerçeklesen bir yonetim devir seremonisini anlatan ilahide buluyoruz.Bay Kramer,bu ilahide, ‘kutsal me’ olarak sayilan, anlam verip çozumleyebildigi 68 adet kadar tanimlamayi,kitaplarinda daha once yayinlamisti.Bay Kramer’in çozum ve yorumlarina gore, bunlar asagidaki gibiydi :
1- En’lik (Bey’lik),
2- Tanrilik,
3- Yüceltilmislik ve sonsuz (ebedi) taç,
4- Kirallik (Kiraliyet) tahti,
5- Yüceltimis kirallik asasi,
6- Kiraliyet alametleri,
7- Yüce kutsal mekân,
8- Cobanlik,
9- Kirallik,
10- Son bulmayan hanimlik,
11- Tanrisal hanimlik (rahibelik makami)
12- Isib (rahiplik makami)
13- Lumah(rahiplik makami),
14- Gutuk (rahiplik makami),
15- Hakikat,Dogruluk
16- Olüler diyarina inis,
17- Olüler diyarindan çikis,
18- Kurgarra(hadim),
19- Girbadara (hadim),
20- Sagursag (hadim),
21- Savas sancagi,
22- Tufan (‘su baskini’),
23- Silahlar ( ?),
24- Cinsel iliski,
25- Fahiselik,
26- Yasa ( ?),
27- Iftira (?),
28- Sanat,
29- Kült odasi (Tapinak)
30- Gogün hizmetkârlari
31- Gusilim (müzik aleti)
32- Müzik
33- Yaslilik
34- Kahramanlik
35- Kudret,
36- Düsmanlik
37- Dürüstlük
38- Kentlerin yok edilmesi
39- Agit
40- Yüregin sevinci
41- Yalan
42- Metal isleme sanati
47- Yazicilik
48- Demircilik isi
49- Dericilik isi
50- Yapi isi
51- Sepet isi
52- Bilgelik
53- Dikkat
54- Kutsal arinma (‘temizlenme’)
55- Korku
56- Dehset (‘teror’)
57- (‘alev tutusturma’) (Kavga ?)
58- (‘alev sondurme’) (Baris ?)
59- Bezgin*lik (‘yorgunluk’)
60- Zafer
61- Ogüt
62- Sikintili yürek
63 - Yargi
64- Karar
65- Lili (müzik aleti)
66 - Ub,
67- Mesi (müzik aleti),
68- Ala (müzik aleti).
Inanna ile Enki arasinda kutsal kurallarin devir teslimini anlatan ilahide,bu 'anayasal' kurumlarin 100 kadar oldugu anlasiliyor.Bu Me’lerin çozumlenmesinde ve dolayisiyla içeriklerinin açikliga kavusturulmasinda onemli sorunlar varligini surduruyor.Fakat,genel tanimlamalarina bakarak,bunlarin, eski toplumun yetkili makamlarinin,dini sahsiyetlerinin, rituellerinin ve rituel araçlarinin tanimlamalari oldugunu saptayabiliyoruz artik.
Kutsal fahiselik’ sistemi,4000 yildan daha uzun bir donem boyunca geçerli olmus ;eski toplum, kendi kadin ve erkeklerini kutsal fahise kadin ve erkekler olarak tapinaklara vakfetmis; kendi kadinlarini, hiç olmazsa omurleri boyunca bir kez, yabanci erkeklerle,kutsal alanlarda cinsel birlesmeye sevketmis ise, boyle bir kurum, “ Dumuzi’nin Inanna'ya aski ” ile vb. açiklanamaz. Kutsal fahiselik kurumu ve buna bagli olarak sekillenmis bir dizi ‘kutsal fahise’ (kocasina ‘cocuk vermeyen’(?'kisir'), veya evlenme hakki bulunmayan gibi..)turu,eski toplumda,iki ve giderek daha fazla toplum birim arasinda kurulan evlilik iliskileri duzeninin merkezinde bulundugu için benimsenmis ve binlerce yil boyunce uygulanmisti.
Tabletlerde ’ates yakicilik’ ve ‘ates sonduruculuk’ seklinde ifade edilen iki « kutsal kurum»un bulunmasi da bize simdi garip veya anlamsiz gelebilir.Fakat,Hitit ve eski Yunan anlatimlarinda hep karsilastigimiz “ruzgar ”, “ simsek ” veya “ firtina ” tanrilarinin bu ozellikleri, dogasal firtina veya simsek anlamiyla tanimlanmaya baslanmadan once,erken donemde,bu tanrilar gerçek ates,gerçek kivilcim tasi ('çakmak tasi') , gerçek atesin yakilmasi ve sondurulmesi yetkileriyle ilgili olmaliydilar.Tanrilarin veya ejderhalarin 'ates','simsek','firtina' ile ilgili olmalarinin,baslangiçta,dogasal olayla ilgisi bulunmuyordu. Sumer-Sami kutsal me’leri arasinda,baslibasina bir rituel kurumu olarak “ Tufan ” da bulunuyordu.Listede Tufan ”, eski toplumun kendini yonetiyorken basvurdugu,uyguladigi ‘me’lerden birisi olarak yer almaktadir.Yaygin kanilarin tersine,Tufan orada,hiçbir sekilde 'dogal bir felaket' konusu olarak ele alinmiyordu.Tipki 'kirallik','tanrilik',’çobanlik’ gibi toplumu yoneten kurum-makamlarla birlikte,onlarin arasinda bir kurum olarak sayiliyordu.Tufan, eski toplumun yasaminda,Firat ve Dicle'nin dogal selleri veya antik bir tsunami olarak yer almamisti.Sumer-Sami erken donem Tufan'i,belirlenmis tarihlerde duzenli olarak basvurulan,kurallara bagli, bir insan kurban toreni,kutsal bir rituel idi.Onu Firat-Dicle su taskinlarinda,Karadeniz tsunamilerinde ariyor olanlar, eski toplum gerçeginden ,okuduklarini sandiklari tabletlerden hayli uzaktadirlar.Buna karsilik « sel » yorumuna bagli kaldiklarina gore, Kutsal kitaplar'la ayni çizgide bulunmaktadirlar.
Sumer-Sami toplumlarin, “ates yakicilik ”, “ ates sonduruculuk ”, “ yer altina inis ”, “ yer altindan çikis ”, “ tufan ” gibi kutsal me’leri (‘mu’ veya ‘ma’lari) ,eski toplumda tipki “ kiraliyet taci ”, “ kiraliyet tahti ”, “ agirlik ve uzunluk olçu birimleri ” gibi toplumun gerçek yasaminda fonksiyonel ozellikleri bulunan kurumlaridir.Bunlar, uygulanmasi gozetilen,kurallarina sadakat gerektiren ;gunumuzun kavramiyla, “anayasal” kurum ve kurallardi.Modern toplumlar, Anayasal kurumlarini,Anayasalarini durmaksizin içerik ve biçim degisikliklerine tabi tutabildiklerine gore,eski toplum da,kendi kurumlarini algilayis ve uygulama bakimindan,donusturmus,ortadan kaldirmis,yeni biçimler halinde var etmisti.
Bay Kramer’in Sumer ve Sami toplumlarina iliskin çogu romantik,sansasyonel vurgulara yonelen ,insanbilim kurallarina genellikle uyumlu olmayan yorumlarina pek guvenilemez.Oyle ki,bay Kramer,5000 yil kadar once,Sumerlerin tarihte ’ilk akvaryumu yapmis’ oldugu tezini bile,buyuk bir ciddiyetle islemis birisidir.Cunku,inceledigi bir tablet,'balik'lardan bahsediyordu ve bir 20.yuzyil ABD'lisi için 'balik evi' tanimi olsa olsa,bir 'akvaryum' ifade edebilirdi.Bu durumda ,bay Kramer,Amerikali yerlilerin kullandiklari 'isimlere' biraz dikkat etse,aslinda,ilk hayvanat bahçesinin Amerika'da kurulmus oldugunu da ilan edebilirdi! Tablet yazilarina iliskin çozumleri dogru yorumlar temelinde ilerlettigimiz olçude,eski topluma ait “anayasal kurumlar” ve onlarin isleyis biçimleri de daha belirgin ozellikler kazanmaya baslayacaktir.Ornegin, “ yeraltina,cehenneme inis ” ve “ yer altindan,cehennemden cikis ” haliyle,hayali bir yorum seklinde tanitilan ilgili ‘kutsal me’,eski toplumdaki gerçekteki uygulanisi anlamiyla, iki toplum birim arasinda rotasyonel yonetim duzeninin isleyisini ve onun rituel biçimini tanimliyordu.Bir doga olayi haliyle “tabiatin uykuya yatmasi” ve “tabiatin uyanmasi” yorumu haline donusmesinden daha once,bu uygulama,ittifak halindeki iki toplulugun,çoban ve çiftçi toplum birimlerin,tek bir yonetim altinda birlesmeye baslamalari surecinde,her toplum birimin donemsel iktidar olusunu anlatiyor gorunmektedir.“Gilgamis-Dumuzi”, “Enkidum-Gilgamis” vb. ikilileri arasinda git-gel’li yonetim duzeni veya bunun bir diger anlatim biçimi olan “ yer altina inis ” ve “ yer altindan çikis ”,eski toplumun rotasyonel yonetim sistemine ait olan ve insan kurbaniyla taçlanan uygulanisinin bir anlatim tarziydi.Bu surecin izlerini,Aristo’nun yazilarinda,eski Yunan topluluklarinin bazilarinda var olan,kirallarin her yil için yeniden seçilmesi veya “ çift kirallik ” seklinde denetimsel mekanizma ;’tek kirallik’ doneminde ‘çift toprakli’lik ( eski Misir gibi) tanimlamasi “ kiral oldu-yasasin kiral ” firansiz atasozu ,hidirellez,her yil olen ve sonra dirilen Tammuz anlatimi olarak…. yonetimin merkezilesme surecinin farkli asamalarina iliskin degisik yonler bakimindan,hep izleyebiliriz. Inanna-Enki ilahisinin bu noktadaki kutsal me’si dikkatle incelenir, eski ittifak sistemini yonlendiren rotasyonel yonetim tarzi bakimindan ele alinirsa,tarihteki gerçek anlamina kavusmaktadir.Inanna kutsal yasa ve makamlari Eridu'dan alip Uruk’a goturdukten sonra Enki,Eridu’daki temsilcisine soyle sormustu:
« Nerede, Devri-daim (duzeni), Yeraltina inis (ritueli), Yer altindan çikis (ritueli) nerede? » Kutsal yasalar ve makamlarin bir yerlesimden otekine bariscil bir sekilde aktarilmasi,Sumer ve Sami topluluklarda,oyle anlasiliyor ki,merkezi yonetimin el degistirilme ritueliydi.Sumer kiraliyet listesindeki ifadelere gore,'kiraliyet makami' 'gok'ten once Eridu'ya inmis,daha sonra da,Tufan'a kadar,sirasiyla,Badtibira,Larak,Sippar ve Suruppak'a 'tasinmis'ti.Tufan'dan sonra ise,tum kiraliyet el degisiminlerinde kural olarak « (x) silahla yenildi,kiralligi
ye tasindi » kalibi kullaniliyordu.( The Sumerian king list:c.2.1.1 ) Bu durumda,ortaya soyle bir sorun ortaya çikiyor:Eger,ilahimiz,Tufan oncesi kiraliyet makaminin Uruk'a nakli ile ilgili ise,Liste'de yer alan 5 kutsal merkezden birisinin Uruk'u anlatiyor olmasi gerekiyor.Ya da ilahimiz,Uruk ile Eridu arasinda kurulmus ozel bir ittifaki,buna bagli olusan devri-daim yonetiminde siranin Uruk'a geldigi bir andaki toreni anlatiyordu. Oyle ya da boyle.Bariscil bir yetki devirinin anlatimi olarak bu ilahinin yapisi olaganustu ilgi çekicidir:Inanna,Uruk temsilcisi olarak Eridu'ya gelmekte,orada kusursuz bir 'protokol'la karsilanmakta,o sirada kutsal me'lerin bulundugu Eridu'daki merkezi kiraliyet makaminin temsilcisi Enki,Inanna ile bir solende karsilikli yer almaktadir.Gunumuzde iki cumhurbaskaninin kadeh kaldirarak gerçeklestirdigi imza toreni,6000 yil kadar once Enki'nin tam 14 kez (=7+7) kadehini kaldirarak, her kadeh kaldirmada,tabletlerin okunur kisimlarina gore,3 ile daha fazla sayida kutsal me'yi Inanna'ya « verdigini » ilan etmesi biçiminde uygulanmaktadir.Inanna,Enki'nin her kadeh kaldirisi ve soylevinden sonra,ona « aliyorum onlari» biçiminde dogrulayici bir karsilik vermektedir.Daha sonra,Enki'nin « veriyorum » Inanna'nin « aliyorum » dedigi kutsal me'ler « gok gemisi »ne yuklenmekte ve Inanna « gok gemisi » ile Uruk'a dogru yola çikmaktadir. Bundan sonra Eridu ve Eridu'ya bagli (kutsal kitaplarda,'topraktan yaratilmis insan,surungen ve hayvanlar' olarak tanidigimiz) 7 farkli toplum birim tarafindan sembolik 'direnis' orgutlenmekte;Inanna ve 'gok gemisi'nin,gunumuzde gelin goturmeye gelen 'oglan tarafinin' yolunun sembolik kesimi gibi,yolu kesilmeye çalisilmaktadir.Bu durumda anlariz ki,Sumer-Sami topluluklar arasindaki ilk iliskiler doneminde,aralarinda gerçek savaslar yasanmis;bu savaslar,kalintilarini bariscil ortamda « sembolik direnis » orgutleme biçimiyle asilmisti.Gunumuzde el sikismanin,tarihteki kavga ediminin kalintisi olmasi gibi;baris için once sembolik kavga gerekmesi gibi. Sembolik « yol kesiminin » her seferinde tatliya baglanmasi ile Inanna Uruk'a dogru yoluna devam ederken,bu kez Eridu'ya doneriz.Eridu'da tanri Enki,Kutsal yasalarin her birinin tek tek Inanna ve onun araciligiyla Uruk'a verildigini yuksek sesle dile getirir.Bu bir çesit,tek tarafli olarak,kutsal yasalarin artik Eridu'da bulunmadigini, butunuyle Uruk'lulara verildigini ilan etme replikleridir: « Sordu Enki (Isummud'a):
“Anu rahibinin kursusu,
Rahip kiralin kursusu,
Buyuk yuce taç,
Kiraliyet tahti, nerede ? ”
Isummud dedi ki :
“ Kiralim (Enki ) verdi onlarin hepsini kizina ”
Ilahimiz,bizi hemen bunun pesinden Uruk'a tasir.Inanna,artik hiçbiri Eridu'da kalmamis olan kutsal me'leri Uruk' a ulastirmis durumdadir.Bu kez devir-teslim Uruk'un içinde gerçeklesecektir:Inanna teslim alip getirdigi kutsal me'leri, tum Uruk'lulara tek tek açiklamakta,butun Uruklular da,her seferinde, «aldik,kabul ettik onlari » biçimindeki onay repliklerini yinelemektedirler:
« Inanna dedi ki (onlara)
“Siyah giysiyi getirdim,
Cazibeyi,
Kadinlik sanatlarini,
Tigis davulunu,
Lilis def’ini,darbukasini
Ub ve Meze’yi getirdim (Uruk'a)”
Dedi ki (Uruk’lular Inanna'ya)
'Aldim,kabul ettim onlari'.»
Kutsal me'lerin kelime kelime tekrarini içeren bu devir teslim rituelinin son asamasinda,bu kez Uruk'lular, « alip kabul ettikleri» kutsal me'leri yeniden tek tek tekrarlamakta ve teslim aldiklarini onaylamaktadirlar:
« Getirdin sen (Inanna)
Getirdin sen,
Cati ustaligini,
Kazanciligi?
Yontuculugu,
Maden ustaligini,
Bakir islemeciligini,
Yapim ustaligini,
Kamis kullanimini. »
Bu ilahide dikkatimizi çeken ve Sumer-Sami kutsal me'lerini çozumlemede bize yardimci olacak bir nokta da,kutsal me'lerin gurup halinde toparlanarak anlatilmis olmasidir.Bu durumda,anlami açikca çozulebilen bir veya iki tanim,anlami çozulemeyen,fakat konusal butunlugu tamamlayan oteki tanimlarin neler olabilecegini gosteren bir isaretler olarak degerlendirilebilir.Burada mantiksal baglari kurmaya çalismak onem kazaniyor. Son olarak,bu tablete iliskin çozumleme ve dolayisiyla tercumelerin,oldukça sorunlu olduklarini ekleyelim.Bu bakimdan,simdilik daha çok,dikkati,kutsal me'lerin toplumsal kurumlari anlatan yonune çekmekle yetinecegiz. Rituelin karsilikli « ekmek yemek ve içmek » bolumunden sonra,35 satirlik bir okunamaz bolumun ardindan,kadehi elinde Enki'nin ,seremonik konusmasini yaptigi bolumun ortalarindaki bir ana geliyoruz :
« Yetkim adina,
Kutsal Abzu adina,
Hiçbir engel tanimadan,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Yuceltilmis rahiplik makamini,
Kutsal tahteravani, (‘kutsal kayigi’),(*1)
Soylulugu,
Taç tasiyicisini,
Yonetici tahtini. »
Inanna dedi ki
« Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Kutsal Abzu adina,
Veriyorum kizim Inanna’ya
Kahramanligi,
Gucu,
siddeti
Dogrulugu,
sehir yagmaciligini
Agitlari,mutluluk sarkilarini »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Itaatkarligi,
Aldatmayi
Isyani
Gocebelik’i
Yerlesik yasam’i »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
“ Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Cati yapimciligini,
Kazan yapimciligini
Isleme sanatini
Metal isçiligi sanatini
Bakir isleme sanatini
Insaat yapimcilik sanatini »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Billgeligi
Dikkati
Kutsal arinma kurallarini
Çobanlik barakasini
Saygiyi
Cekinmeyi
Sessizligi Hurmeti »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Ates Yakiciligi
Ates sonduruculugu
Zor isciligi
Aile birlestiriciligini
soy duzenini »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Devri-daim duzenini
Yeraltina Inis’i
Yeraltindan cikis’i
Sevisme sanatini,
Fallus opuculugunu »
Inanna dedi ki: « Aliyorum onlari »
Kaldirdi kadehini Enki bir daha :
« Yetkim adina,
Benim kutsal alanim namina,
Veriyorum kizim kutsal Inanna’ya
Zafer’i
Danismayi
Tartismayi
Muhakeme etmeyi
Karar almayi »
Inanna dedi ki « Aliyorum onlari »
(..kirik..)
Inanna'nin serefine kaldirdi kadehini 14 kere
Enki 14 kere verdi kizina kutsal ‘me’leri
Inanna 14 kere kabul etti kutsal me'leri
Durdu Inanna babasinin onunde
Saydi tek tek Enki'nin verdiklerini.(2)
« Verdi Enki bana,
dogrulugu
Sehirlerin yagma edilmesini
Agitlari
Mutluluk sarkilarini
Verdi Enki bana,
Aldatmayi,
Baskaldirmayi,
Itaati
Goçebeliki
Sehir yerlesimini
Enki verdi bana,
Cati yapimciligini
Bakir kazan yapimciligini
Oymaciligi,
Demirciligi,
Bakir islemeciligini,
Insaat yapimciligini
Kamis isçiligini
Verdi Enki bana,
Bilgelik'i
Dikkat'i
Kutsal arinma kurallarini
Coban kulubesini(3)
Kor ates kozunu (4)
Koyunlari
Saygiyi
Cekinmeyi
Hurmeti
Enki verdi bana,
Ates yakiciligi
Ates sonduruculugu
Zor isi
Aile birligini
Soy duzenini »
(...)
Cagirdi Enki Isummud’u :
“Isummud,yuksek rahip Saggal !”
Yanitladi Isummud :
“ Kiralim, Enki,hizmetindeyim, soyle nedir arzun ? ”
Dedi ki Enki,
dilegim ulasmasidir tehlikesizce sehrine Inanna
,Uruk-Kulaba'sina Parlak Utu'nun bolgesine
Inanna,dedi ki
Verdi babam bana
Yerlerin gucunu Kutsal alametleri
Artik gitme zamani
Gidecegim kutsal merkezime
Donuyorum Uruk'a
Topladi kutsal Inanna
Aldigi kutsal me'leri
Yerlestirdi gok gemisine
Kendi de bindi uzerine
Cikti yola gok gemisi
Kutsal me'lerle Uruk'a
Gecince ickinin etkisi,
Yuce kiral Enki aradi Abzu'da
Abzu kiralinin gozleri aradi Eridu'da Kutsal me'leri
Cagirdi Isummud'u:
« Yuksek rahip,Saggal! »
Yanitladi Isummud:
« Kiral,Enki,hizmetindeyim, Soyle nedir dilegin »
Dedi ki Enki:
« Nerede
“Anu rahibinin Kursusu,
Rahip kiralin kursusu,
Buyuk yuce taç,
Kiraliyet tahti, nerede ? ”
Isummud dedi ki :
“ Kiralim verdi onlarin hepsini kizina ”
Sordu Enki:
« Nerede,
Kutsal asa,
Kutsal giysi
Yonetici tahterevani
Yoneticilik nerede?
Isummud dedi ki:
« Kiralim verdi onlarin hepsini kizina »
Sordu Enki:
« Nerede
Egizi rahibesinin kursusu
Nindingir Rahibesinin kursusu
Kutsal Lu-mah'in makami
Rahip Igib'in makami
Rahip Gudu'nun makami nerede?
Dedi ki Isummud:
« Verdi kiralim hepsini kizina »
Sordu Enki:
« Nerede,
Devri-daim duzeni
Yeraltina inmek
Yeraltindan çikmak
Kurgara rahibi nerede?
Dedi ki Isummud
« Verdi kiralim hepsini kizina »
Sordu Enki:
« Nerde Kilic,
Gurz
Siyah giysi
Renkli giysi
Sehrin kahramani nerede?
Dedi ki Isummud:
« Verdi kiralim onlarin hepsini kizina »
Sordu Enki:
Nerede
Kurallar,
Titreme,
Kutsal genelev
Cinsel iliski biçimleri
Fahiselik nerede?
Dedi ki Isummud
« Verdi kiralim hepsini kizina »
Sordu Enki:
Nerede
Kahramanlik sanati
Guç sanati
Ihanet
Aldatma
Dogru konusma sanati
Yalan konusma sanati nerede?
Dedi ki Isummud:
« Verdi kiralim onlarin hepsini kizina »
Sordu Enki:
Nerede Kutsal alan Gok'un kutsal kadini Muzik aletleri Sarki soyleme sanati Saygin yasli kadinlik nerede? Dedi ki Isummud: « Verdi kiralim onlarin hepsini kizina » Sordu Enki: « Nerede Anlama kabiliyeti Dikkat gucu Karar alma mekanizmasi nerede? »
Dedi ki Isummud « Kiralim verdi onlarin hepsini kizina »