İnsanı Anlama Zenginliği

URUMHAMATAHAYİL

Yönetici
Katılım
5 Haz 2008
Mesajlar
7,096
Tepkime puanı
4,964
İş
Wellness Antrenör/Psikolog/ Sosyolog
İnsanın hikayesini yazabilmek için öncelikle onu anlamak gerekir. Anlamak içinde onun doğasını modellemek gerekir. Çünkü bütün tanımlamalar farkında olunsun veya olunmasın belli kabullenmeler ve modeller üzerinden yapılır. İnsanı modelleyebilmek içinde belli paradigmalar ve belli kavramlar, terminolojiler gereklidir. Bu dilin zorunluluğudur. Ayrıca salt olarak belli kavramları ve terminolojileri kullanmak yeterli olmamakta ve kullanılan terminolojilere yüklenilen anlamlar da bir o kadar önemli olmaktadır. Çünkü kullanılan sözcüklerin anlam derinlikleri ve tabakaları, farklı düşünce okullarında ve geleneklerinde farklılaşmaktadır. Farklı medeniyetlerde, kültürlerde, inançlarda ve düşünce okullarında insan doğasında var olan özellikler, fonksiyonlar, çok farklı kavramlar ve modeller kullanılarak çalışılmıştır.

İnsana dair yazılan hikayeleri, modelleri ve paradigmaları, sistemci yaklaşımla bütüncül perspektiften ele alarak, fonksiyonel ve anlamlı bir insan modeline dayalı işe yarar çözümler üretmeyi amaç edinen sıfır merkez yaklaşımı, insanı tanımlamada kullanılan bütün modelleri ve paradigmaları analiz ettiğinde aşağıdaki kavram veya sözcüklerin her düşünce okulunda ortak kullanılmasına karşın farklı anlamlarda kullanıldığını tesbit etmiştir.

Almanca da “Das Icht” sözcüğü İngilizce de “I am” karşılığı olmasına karşın psikoloji ve psikiyatri’ye “Ego ve self” olarak, Türkçeye “ Benlik, Kendilik veya nefis” olarak Arapçaya “Ene ve nefs” olarak tercüme edilmiştir. Ayrıca insan üzerinde çalışan çeşitli bilim dalları ve farklı düşünce okulları ya farklı terimler üretmişler ya da aynı terimleri farklı anlamlarda kullanmışlardır. İnsan doğasını anlamak için yolculuğa çıktığınızda, geçmişin ve günümüzün ilmi, felsefi, esoterik ve dini eserlerinde karşılaşacağınız terimler şunlardır.

Modern psikoloji ve insani bilimlerde, Ben, İd, Ego ve superego üçlüsü, Self (kendilik), lower self (düşük benlik), higher self (yüksek benlik), Individuation (Bireyleşme-Jung model), Kendini gerçekleştirme, pozitif ego ve negatif ego, egoism, ego şişmesi, Narsizim (kendini aşırı sevme ve yüceltme), (otomatik (bilinçsiz) veya iradi (bilinçli) modda yaşama), Ego idealleri (ego ideals), Ego savunma (ayakta kalma) mekanizmaları (survival strategies based on fixations, passions, compulsions), primer duygular (sevgi- korku- öfke), psikozlar, nevrozlar, obsessif-kompulsif (takıntılı-zorlantılı) davranışlar, biyolojik yapılar( triune beyin modeli, dürtüler, içgüdüler, iç istekler, Kişilik (personality), Mizaç (Çocuğun konuşma öncesi sahip olduğu kişiliğin hammaddesi), Karakter, özgüven inşası benlik inşası, sağlıklı Birey veya ben olma, Benlik (üçlü model-Durumsal (1), İnşa (Kurgulanmış) (2) ve Öz benlik (3) ), İçimizdeki Çocuk, İçimizdeki Kahraman, Bilinçaltı, Bilinç ve Bilinçdışı, kavramları değişik yaklaşımlarda kullanılmaktadır.

Geleneksel veya islami psikolojide ise insan doğasını çözümlemede hem farklı hem de benzer kavram ve terminolojiler kullanılır: İnsanın saray, şehir veya at arabası olarak temsillendirilmesi, Ego’nun Efendi, Köpek, At ve sürücü temsiliyle analizi, ruh (3 boyutlu cevher- cüz-i ruh, hayvani (biyolojik) ruh ve nefha-i ruh) latifeler (vezir konumundakiler: akıl, kalp ve nefis), kuvveler (şeheviye, gadabiye ve akliye) Ene, Ene’nin ifrat, tefrit ve vasat kullanımı, Nefis, (üçlü yapısı: emmare, levvame ve mutmaine), insanın uykuda olma veya kendini unutması hali, Enaniyet, Benlik hapishanesi, Nefis terbiyesi, bedendeki üç merkez: kafa, göğüs ve karın bölgeleri, dürtüler, içgüdüler, iç istekler (ihtiraslar), vesvese (zihin), evham (kalp), heva (nefis), primer duygular (sevgi- korku- öfke), Şahsiyet, Ferdiyet, Bireyin çiçek açması, Kendi olma, kendi merkezini bulma, insandaki elbiseler (Mizaç, karakter ve kişilik, ego elbiseleri) sezgiler, zeka, akıl, istidat (potansiyel kabiliyet, meleke), maharet (beceri).

Yukarıda bir kısmını ifade ettiğimiz bu terimler, insanı anlamada ve onun eylemlerini anlamlandırmada kullanılan kavram dünyasından kısa bir kesittir. Bu sözcükleri değişik kombinasyonlarda ve değişik anlamlarda kullanarak hem modern bilim ve felsefe hem de manevi (mistik ve ezoterik) düşünce okulları ve peygamberler (semavi din ve diyanet) tarih boyunca insanın ne olduğunun ve nasıl bir mahiyete sahip olduğunun hikayesini anlatmışlar ve anlatmaya devam etmektedirler.

Bu konuda zihinleri karıştıran ama bir o kadar da ilginç olan şey, farklı ekoller ve araştırmacılar, insanı tanımada ve onu eğitmede yukarıdaki sözcüklerden kendilerine özgü bir kavram seti ve model oluşturmaları ve kafa karışıklığına yol açmalarıdır. Örnek verirsek, bazıları insanı ya ruh ve beden ya da zihin ve madde şeklinde ayırmıştır. Bazıları insanı ya ruh kavramı (aşkın-manevi- kutsal kavram ve terminolojiler) yada biyolojik yapılar üzerinden (doğa felsefesi ve modern bilim) modellemişlerdir. İnsanı ikili kategoriler şeklinde ayıran yaklaşımlar kendi içinde parçacı (indirgeyici) veya sistemci (bütüncül, holografik) şeklinde alt gruplara da ayrılmaktadır. Bazı ekoller ise, insanı ruh veya beden şeklindeki ikili ayrımlar yerine, beden-nefis ve ruh şeklinde veya mizaç-karakter ve kişilik şeklinde üçlü kategorizasyonlara giderek insanı modellemişlerdir. Eğitimciler ise insana yaklaşırken, zeka, çoklu zeka, yetenek eğitimi, akıl (analitik, moral ve estetik zekanın bileşimi ile zekaların bütüncül kullanımı) eğitimi ve kalb (gönül) eğitimi, benlik, karakter, yetenek ve beceri inşası gibi terminolojileri kullanmayı tercih etmişlerdir. Eğitim psikolojisinde sağlıklı ve pozitif bir egonun inşası, klinik psikolojide negatif egonun yol açtığı problemler, ana temadır. Manevi ve mistik geleneklerde ise, egonun yerine benötesi deneyimlere açıklık ve ruhun ve kalbin hayat derecelerine geçiş ön plandadır. Egonun veya onun diğer bir adı olan nefsin bu yolda önemli bir düşman veya engelleyici perde olduğu vurgulanır.

Modern bilim ise, insanı çalışırken manevi geleneklerin pozitif anlamdan ziyade negatif anlam yükleyerek kullandığı yapıları ve terminolojileri kullanarak insanın tabiatını analiz eder. Modern tıp ve modern psikoloji insanın biyolojik yapısı üzerinde etkiler oluşturarak gözlenebilen yapı ve olguları, çalışma alanı olarak belirlemiştir. Bu açıdan modern psikolojide en öne çıkan terminolojiler, ego oluşumu, gelişimi, inşası, kendini gerçekleştirme, ile mizaç, karakter ve kişiliktir.

Her insanın biyolojik bedenini örten bir elbisesi olduğu gibi, onun egosunu tanımlayan ve kişiye ben, benim hissini veren bir kişilik elbisesi vardır. Herkes kendi kişilik elbisesini eğitimi sırasında bilinçli veya bilinçsizce diker. İnsanın kişilik elbisesi, insana kim olduğunu tanımlama ve niçin kendine özgü, düşünme, hissetme ve tutum ve davranış sergileme motifi olduğunun cevabını verir. Kişilik elbisesi, psikopatolojik sorunlara yol açabileceği gibi, kendini sağlıklı bir şekilde ifade etme ve kendi olmaya da yol açabilir.
 
Üst