Nazarlik
Kayıtlı Üye
- Katılım
- 6 Ocak 2012
- Mesajlar
- 254
- Tepkime puanı
- 17
İsviçre’de yapılan bir deney sırasında aralarında 10 km uzaklık olan olan iki foton sonucu önceden bilinemeyecek olan bir durumda tıpatıp aynı şekilde davrandılar! Adeta bir foton telepatisi söz konusuydu.
Deney Cenevre’de ve ondan sırasıyla 73 km ve 45 km uzaklıktaki Bernex ve Bellevue kentleri arasında yapıldı.
Telepatik Parçacıklar : Bir lazerden çıkan bir foton Bir KnbO3 kristalindaen geçerken daha az enerjili iki fotona ayrılır. Her foton bir optik lif içine girer ve yolu üstünde yarıyansıtıcı bir aynaya rastlar. Ayna tamamen rastlantıya bağlı olarak fotonu bazen yansıtır bazen geçirir. Aynayı geçen foton bir dedektöre çarpar. Deney şunu göstermiştir: Aralarında 10 km’den fazla bir uzaklık bulunan bu iki foton her an birbirlerinin tıpatıp aynı davranışları gösterirler; şöyle ki fotonlardan biri aynadan geçmişse öteki de yansır.
Söz konusu deney birbirlerinden uzak olan iki fotonun bir “iletişim halinde” olduklarını göstermek amacıyla yapılmıştı. Deneyde aynı kaynaktan lazerle uyarılmış bir KNbO3 kristalinden çıkıp iki farklı yöne giden iki foton gözlemlendi. Fotonların her biri optik lif içine alınarak yarıyansıtıcı bir aynaya ulaştırıldı. Bu ayna adından da anlaşılacağı üzere bir fotonu bazen geçirir (bu durumda bir dedektörfoton geçtiğini haber verir) bazen de yansıtır(bu durumda foton hareket yönünü değiştirir).
Yarıyansıtıcı bir aynaya gelen bir fotonun aynadan geçmesi ya da yansıması tümüyle rastlantıya bağlıdır. Çok sayıda deney yapılarak bunların istatikleri dikkate alınırsa şu görülür : Aynadan geçen ve yansıyan fotonların sayısı eşittir; bir başka deyişle ayna kaç foton geçirmişse o kadar fotonu da yansıtmıştır. Sağduyu bize şunu söyler: Davranışları tümüyle rastlantıya bağlı olması gereken iki fotondan her birinin diğeri gibi davranması için hiçbir “mantıksal” neden yoktur. İşte bu deneyi inanılmaz yapan şey de budur. İsviçreli fizikçiler kesin olarak şu gözlemi yapmışlardır: Aralarında 10 km uzaklık olan iki foton ayna karşısında her seferinde birbirleriyle aynı davranışı göstermişlerdir; fotonlardan biri yarıyansıtıcı bir aynadan geçmişse ondan 10 km uzaktaki öteki foton da aynı anda yarıyansıtıcı bir aynadan geçmiştir. Biri yansıdıysa aynı anda öteki de yansımıştır. Sanki her biridiğerinin o anda ne yaptığını bilmektedir. Sanki fotonlar arasında telepati vardı...
Daha da garip olan şey şudur: Özel görelelik kuramına göre hiçbir sinyal ışıktan daha hızlı ( > 300 000 km/saniye) gidemez; oysa aralarında 10 km olan iki foton aynı anda ( arada zaman geçmeden ) aynı davranışı göstermektedir!
Ne kadar açıklanamaz olursa olsun benzer bir olay bilim adamlarınca daha önce de görülmüştür. 1981’de Fransız fizikçi Alain Aspect Orsay Optik Enstitüsü’nde daha küçük ölçekte yaptığı laboratuvar deneylerinde dünyada ilk defa iki parçacığın her an özdeş davranışlar gösterebileceğini bulmuştur. Ancak İsviçre’deki deney farklıdır; burada iki foton arasındaki uzaklık 10 km’dir. İki foton üç kentin üstünden nasıl elele verebilmektedir? Bu kadar uzak bir mesafeyi aşarak iki fotonun tıpatıp aynı davranışları yapmasını ne sağlamaktadır? İki fotonun özel göreliliğe isyan edercesine aynı anda aynı davranışı yapması nasıl açıklanabilir?
Bu gibi sorular yeni değildir. Fizikçiler teknolojik yetersizlik nedeniyle kuantum deneyleri yapamadıkları zamanlarda bile bu konu üzerinde düşünüyorlardı; kuantum fiziğinin doğuşunu izleyen yıllarda ( 1900-1920’ler arası) en azından kuramsal olarak atomdan küçük madde parçacıklarının inanılmaz davranışlarına tanık oldular. Evren’deki bütün cisimlerin dalga-parçacık ikilisinden oluştuğunu anladılar.
Bu ikilik (düalite) kuralından büyüleyici özellikler ortaya çıktı. Bunlardan biri de şuydu: İki dalga-parçacık “birleşebilir”: Her birinin değişkenleri (enerji hız konum vb) aynı anda denklemin içinde tekleşir. İki dalga-parçacık tek dalga-parçacık halini alır. Bu durumda bu iki dalga parçacığın “kuantum uyumu” halinde oldukları söylenir.
Özel görelilik kuramı (ki doğruluğu defalarca denenmiştir) nedensellik ilkesini
( nedenin sonuçtan önce gelmesi) garantilemiştir. Eğer bilginin ışıktan hızlı gidebildiğini kabul edersek bazı kesin yasalar nedensellik ilkesini altüst eder ve örneğin elektrik düğmesini çevirmeden ışığın yanması gibi saçmalıklar ortaya çıkar. Bu defa yeni yasalar bulmak gerekir. Bu deneyde görüldüğü üzere aynı anda birbirinden uzak iki noktada aynı davranış modern fizik yasalarını tahlikeye sokar mı? Buna yanıt verebilmek için basit bir bilgi iletim deneyi hayal edelim.
Varsayalım ki bir astronot dünya’dan 1 ışık yıl uzakta bir göktaşı üzerinde bulunuyor. Dünya’ya geri dönüşü başlatmak için Dünya’daki üsden haber bekliyor. Dünya “dön” emrini radyo dalgalarıyla yollarsa bunlar ışık hızıyla yayaılacak ve astronot bu haber 1 yıl sonra alacaktır. Peki Dünyalılar astronota bu haberi anında ulaştırabilmek için yukarıdaki deneyde gördüğümüz fotonlar arası bağıntıyı kullanamazlar mı?
Varsayalım ki astronot bağıntılı bir foton çiftinden tek bir foton alarak beraberinde göktaşına götürdü. İkiz fotonlardan diğeri dünyadaki bilim adamlarının elinde kaldı. Hem göktaşında hem de dünyada birer lif (fiberoptik) çemberi var ve bu çemberde fotonların dışarı çıkabilmesi için yarıyansıtıcı bir ayna bulunuyor.
Bilim adamları astronotu geri çağırmak istemedikçe fotonu çemberde döndürüp dururlar. Astronotu geri çağırmak istediklerinde fotonun yarıyansıtıcı aynadan geçerek çemberi terketmesini sağlarlar. İki foton bağıntılı olduğundan astronotun fotonu da göktaşındaki optik lif aynadan geçerek çemberi terkeder ve örneğin ışığa duyarlı bir ekrana çarpar. Böylece astronot Dünya’dan gönderilen haberi anında alır.
Ne yazık ki bu durumda zayıf bir nokta vardır. Bilim adamları fotona emir veremez fotonu şöyle veya böyle davranmaya zorlayamaz. Fotonun çember içinde dönmeyi sürdürmesi veya aynadan geçip dışarı çıkması tamamen rastlantıya bağlıdır. Evet bu ikiz fotonlar aralarındaki uzaklık ne olursa olsun her an birbirleriyle özdeş davranışlar gösterirler; ancak hangi davranışı göstereceklerini önceden bilmek olanaksızdır; bu tamamen rastlantıya bağlıdır. Eğer Dünya’daki bilim adamları fotonu içerde kalmaya ya da dışarı çıkmaya zorlarlarsa fotonu etkilemiş olurlar. Bu yüzden de iki foton arasındaki kuantum uyumunu bozarlar; başka bir deyişle böyle bir şey yaparlarsa artık iki foton her an aynı davranışı göstermez olur.
Özetle kuantum fiziğinin büyük kurallarından biri –ki bir cisim üzerinde herhangi bir ölçme veya deney yapılması ile bozulur- özel görelilik tapınağının bekçiliğini yapmaktadır. Fizikçiler derin bir soluk almıştır; özel görelilik hala kuantum fiziğine yardıma koşmaktadır.
Bu kuramsal düşünceler dışında İsviçre deneyinin yararı nedir? Uzun süre kuantum fiziği deneylerinin ancak laboraruvarda yapılabileceğine inanıldı. Aralarında 10 km olan iki fotonun her an tıpatıp aynı davranışları göstermesi bu gerçeğe dayanan yeni bir teknoloji geliştirilmesi umutlarını doğurmuştur.
EPR Deneyi
Schrödinger'in ünlü kedi paradoksunu ortaya attığı makalesini yayımladığı yıl aynı derecede tuhaf bir kuantum mekanik olgusunu da Albert Einstein Boris Podolsky ve Nathan Rosen ortak imzalı olarak yayımlamıştı. Tarihe EPR paradoksu olarak geçen bu düşünce deneyinde kuantum mekaniğinin gerçekliğin tamamlanmış bir tanımı olmadığının eksik olduğunun sergilenmesi amaçlanıyordu.
Deney ana hatlarıyla belli bir noktadan yola çıkan A ve B parçacıklarıyla ilgileniyordu. A ve Btaşıdıkları özellikler bakımından başlangıçta birbiriyle ilintiliydiler. Öyle ki A ile ilgili bir özelliği ölçecek olursanız B ile ilgili olarak aynı özelliği ölçmeden de bilebiliyordunuz.
Alinti....
Deney Cenevre’de ve ondan sırasıyla 73 km ve 45 km uzaklıktaki Bernex ve Bellevue kentleri arasında yapıldı.
Telepatik Parçacıklar : Bir lazerden çıkan bir foton Bir KnbO3 kristalindaen geçerken daha az enerjili iki fotona ayrılır. Her foton bir optik lif içine girer ve yolu üstünde yarıyansıtıcı bir aynaya rastlar. Ayna tamamen rastlantıya bağlı olarak fotonu bazen yansıtır bazen geçirir. Aynayı geçen foton bir dedektöre çarpar. Deney şunu göstermiştir: Aralarında 10 km’den fazla bir uzaklık bulunan bu iki foton her an birbirlerinin tıpatıp aynı davranışları gösterirler; şöyle ki fotonlardan biri aynadan geçmişse öteki de yansır.
Söz konusu deney birbirlerinden uzak olan iki fotonun bir “iletişim halinde” olduklarını göstermek amacıyla yapılmıştı. Deneyde aynı kaynaktan lazerle uyarılmış bir KNbO3 kristalinden çıkıp iki farklı yöne giden iki foton gözlemlendi. Fotonların her biri optik lif içine alınarak yarıyansıtıcı bir aynaya ulaştırıldı. Bu ayna adından da anlaşılacağı üzere bir fotonu bazen geçirir (bu durumda bir dedektörfoton geçtiğini haber verir) bazen de yansıtır(bu durumda foton hareket yönünü değiştirir).
Yarıyansıtıcı bir aynaya gelen bir fotonun aynadan geçmesi ya da yansıması tümüyle rastlantıya bağlıdır. Çok sayıda deney yapılarak bunların istatikleri dikkate alınırsa şu görülür : Aynadan geçen ve yansıyan fotonların sayısı eşittir; bir başka deyişle ayna kaç foton geçirmişse o kadar fotonu da yansıtmıştır. Sağduyu bize şunu söyler: Davranışları tümüyle rastlantıya bağlı olması gereken iki fotondan her birinin diğeri gibi davranması için hiçbir “mantıksal” neden yoktur. İşte bu deneyi inanılmaz yapan şey de budur. İsviçreli fizikçiler kesin olarak şu gözlemi yapmışlardır: Aralarında 10 km uzaklık olan iki foton ayna karşısında her seferinde birbirleriyle aynı davranışı göstermişlerdir; fotonlardan biri yarıyansıtıcı bir aynadan geçmişse ondan 10 km uzaktaki öteki foton da aynı anda yarıyansıtıcı bir aynadan geçmiştir. Biri yansıdıysa aynı anda öteki de yansımıştır. Sanki her biridiğerinin o anda ne yaptığını bilmektedir. Sanki fotonlar arasında telepati vardı...
Daha da garip olan şey şudur: Özel görelelik kuramına göre hiçbir sinyal ışıktan daha hızlı ( > 300 000 km/saniye) gidemez; oysa aralarında 10 km olan iki foton aynı anda ( arada zaman geçmeden ) aynı davranışı göstermektedir!
Ne kadar açıklanamaz olursa olsun benzer bir olay bilim adamlarınca daha önce de görülmüştür. 1981’de Fransız fizikçi Alain Aspect Orsay Optik Enstitüsü’nde daha küçük ölçekte yaptığı laboratuvar deneylerinde dünyada ilk defa iki parçacığın her an özdeş davranışlar gösterebileceğini bulmuştur. Ancak İsviçre’deki deney farklıdır; burada iki foton arasındaki uzaklık 10 km’dir. İki foton üç kentin üstünden nasıl elele verebilmektedir? Bu kadar uzak bir mesafeyi aşarak iki fotonun tıpatıp aynı davranışları yapmasını ne sağlamaktadır? İki fotonun özel göreliliğe isyan edercesine aynı anda aynı davranışı yapması nasıl açıklanabilir?
Bu gibi sorular yeni değildir. Fizikçiler teknolojik yetersizlik nedeniyle kuantum deneyleri yapamadıkları zamanlarda bile bu konu üzerinde düşünüyorlardı; kuantum fiziğinin doğuşunu izleyen yıllarda ( 1900-1920’ler arası) en azından kuramsal olarak atomdan küçük madde parçacıklarının inanılmaz davranışlarına tanık oldular. Evren’deki bütün cisimlerin dalga-parçacık ikilisinden oluştuğunu anladılar.
Bu ikilik (düalite) kuralından büyüleyici özellikler ortaya çıktı. Bunlardan biri de şuydu: İki dalga-parçacık “birleşebilir”: Her birinin değişkenleri (enerji hız konum vb) aynı anda denklemin içinde tekleşir. İki dalga-parçacık tek dalga-parçacık halini alır. Bu durumda bu iki dalga parçacığın “kuantum uyumu” halinde oldukları söylenir.
Özel görelilik kuramı (ki doğruluğu defalarca denenmiştir) nedensellik ilkesini
( nedenin sonuçtan önce gelmesi) garantilemiştir. Eğer bilginin ışıktan hızlı gidebildiğini kabul edersek bazı kesin yasalar nedensellik ilkesini altüst eder ve örneğin elektrik düğmesini çevirmeden ışığın yanması gibi saçmalıklar ortaya çıkar. Bu defa yeni yasalar bulmak gerekir. Bu deneyde görüldüğü üzere aynı anda birbirinden uzak iki noktada aynı davranış modern fizik yasalarını tahlikeye sokar mı? Buna yanıt verebilmek için basit bir bilgi iletim deneyi hayal edelim.
Varsayalım ki bir astronot dünya’dan 1 ışık yıl uzakta bir göktaşı üzerinde bulunuyor. Dünya’ya geri dönüşü başlatmak için Dünya’daki üsden haber bekliyor. Dünya “dön” emrini radyo dalgalarıyla yollarsa bunlar ışık hızıyla yayaılacak ve astronot bu haber 1 yıl sonra alacaktır. Peki Dünyalılar astronota bu haberi anında ulaştırabilmek için yukarıdaki deneyde gördüğümüz fotonlar arası bağıntıyı kullanamazlar mı?
Varsayalım ki astronot bağıntılı bir foton çiftinden tek bir foton alarak beraberinde göktaşına götürdü. İkiz fotonlardan diğeri dünyadaki bilim adamlarının elinde kaldı. Hem göktaşında hem de dünyada birer lif (fiberoptik) çemberi var ve bu çemberde fotonların dışarı çıkabilmesi için yarıyansıtıcı bir ayna bulunuyor.
Bilim adamları astronotu geri çağırmak istemedikçe fotonu çemberde döndürüp dururlar. Astronotu geri çağırmak istediklerinde fotonun yarıyansıtıcı aynadan geçerek çemberi terketmesini sağlarlar. İki foton bağıntılı olduğundan astronotun fotonu da göktaşındaki optik lif aynadan geçerek çemberi terkeder ve örneğin ışığa duyarlı bir ekrana çarpar. Böylece astronot Dünya’dan gönderilen haberi anında alır.
Ne yazık ki bu durumda zayıf bir nokta vardır. Bilim adamları fotona emir veremez fotonu şöyle veya böyle davranmaya zorlayamaz. Fotonun çember içinde dönmeyi sürdürmesi veya aynadan geçip dışarı çıkması tamamen rastlantıya bağlıdır. Evet bu ikiz fotonlar aralarındaki uzaklık ne olursa olsun her an birbirleriyle özdeş davranışlar gösterirler; ancak hangi davranışı göstereceklerini önceden bilmek olanaksızdır; bu tamamen rastlantıya bağlıdır. Eğer Dünya’daki bilim adamları fotonu içerde kalmaya ya da dışarı çıkmaya zorlarlarsa fotonu etkilemiş olurlar. Bu yüzden de iki foton arasındaki kuantum uyumunu bozarlar; başka bir deyişle böyle bir şey yaparlarsa artık iki foton her an aynı davranışı göstermez olur.
Özetle kuantum fiziğinin büyük kurallarından biri –ki bir cisim üzerinde herhangi bir ölçme veya deney yapılması ile bozulur- özel görelilik tapınağının bekçiliğini yapmaktadır. Fizikçiler derin bir soluk almıştır; özel görelilik hala kuantum fiziğine yardıma koşmaktadır.
Bu kuramsal düşünceler dışında İsviçre deneyinin yararı nedir? Uzun süre kuantum fiziği deneylerinin ancak laboraruvarda yapılabileceğine inanıldı. Aralarında 10 km olan iki fotonun her an tıpatıp aynı davranışları göstermesi bu gerçeğe dayanan yeni bir teknoloji geliştirilmesi umutlarını doğurmuştur.
EPR Deneyi
Schrödinger'in ünlü kedi paradoksunu ortaya attığı makalesini yayımladığı yıl aynı derecede tuhaf bir kuantum mekanik olgusunu da Albert Einstein Boris Podolsky ve Nathan Rosen ortak imzalı olarak yayımlamıştı. Tarihe EPR paradoksu olarak geçen bu düşünce deneyinde kuantum mekaniğinin gerçekliğin tamamlanmış bir tanımı olmadığının eksik olduğunun sergilenmesi amaçlanıyordu.
Deney ana hatlarıyla belli bir noktadan yola çıkan A ve B parçacıklarıyla ilgileniyordu. A ve Btaşıdıkları özellikler bakımından başlangıçta birbiriyle ilintiliydiler. Öyle ki A ile ilgili bir özelliği ölçecek olursanız B ile ilgili olarak aynı özelliği ölçmeden de bilebiliyordunuz.
Alinti....
