Antik Mısır’ın Sebayt Metinleri

Ori

Kayıtlı Üye
Katılım
18 Ocak 2010
Mesajlar
3,246
Tepkime puanı
3,122
Sebayt metinleri, Antik Mısır’ın didaktik türdeki bilgelik ve eğitim metinleri olarak bilinmektedir. Öğüt, nasihat, talimat gibi anlamlara gelen sebayt kelimesi, bu içerikteki yazılar için bir tür adı olarak kullanılmaktadır. Bu türdeki metinlerde konuşan kişi genellikle bilge karakterli bir kimse olarak devlet yönetiminden, ahlâkî prensiplerden ve âdâb-ı muaşeret kurallarından bahsederek muhatabına tavsiyelerde bulunur. Söz konusu metinlerde muhatap; bazen bir kral adayı, bazen öğrenci bazen de bütün insanlar olur. Burada dikkat çeken husus, Antik Mısır’da ahlakın ve düzenin tesisi adına insanları yönlendiren ve kuralları vaz edenlerin tanrılar değil, toplumun bilgeleri ve yöneticileri olmasıdır. Lichtheim, Mısır’ın tanrılarıyla İsrail tanrısını karşılaştırmakta ve İsrail’in tanrısının “öldürmeyeceksin, zina etmeyeceksin, çalmayacaksın vs.” şeklinde doğrudan ahlâkî-insanî değerlere yönelik emirler verdiğini, fakat Mısır tanrılarının insanlara nasıl davranmaları gerektiğine dair emirlerinin olmadığını, bu görevin toplumdaki bilgeler ve öğretmenler tarafından yerine getirildiğini belirtmektedir. Uyulması gereken kurallara riayet edilmemesi durumunda Mısırlılar’ın, tanrıların manevi cezalarla günahkârları cezalandıracaklarına inandıkları bilinmektedir. Bu anlamda Mısır’ın tanrılarına Mısırlılar tarafından biçilen rol, ahlâkî tesis etmek değil, bilgeler tarafından tesis edilen kurallara uymayanlara yönelik manevi cezalar vermektir.

Antik Mısır’da hemen hemen her dönemde sebayt türü metinlere rastlamak mümkündür. Bu tür metinlerin bazısında tavsiyelerde bulunan ve muhatap olan açıkça zikredilmektedir. Araştırmacılar arasında genel kanaat, bu isimlerin her zaman söz konusu metnin yazarları olmadığı şeklindedir. Buna göre Mısırlılar yazılarının tesirinin kuvvet kazanması adına kaleme alınan metinleri geçmişte yaşamış ve şöhreti yayılmış bilgelere atfetmektedirler. Bu tür bilgeler bazen bir metinde bir arada zikredilebilmektedir. Örneğin, Yeni Krallık Dönemi’ne (MÖ. 1539-1077) ait bir metinde daha önce yaşamış meşhur yazarların isimleri sayılmaktadır ki bu isimlerin çoğu sebayt metinlerinin yazarları olarak bilinmektedir. Bunlar arasında Hordedef, Imhotep, Neferty, Khety, Ptahemdjehuty Khakheperraseneb, Ptahhotep ve Kaire ismen zikredilmektedir. Lichtheim, çalışmasında Antik Mısır’daki didaktik metinleri beş grupta sınıflandırmakta ve bunlardan üç grubun metninin nasihat/talimat (sebayt) adıyla isimlendirildiğini belirtmektedir. Bunlardan ilki, dürüst bir hayat sürmek için bir bilgenin ağzından çıkan genel ahlak ilkeleri ve âdâb-ı muaşeret kurallarıdır. İkinci grup sebayt metinleri, Mısır’ın yöneticilerinin oğullarına devlet işlerinde nasıl davranmaları gerektiğine dair metinlerdir. Bir diğer grup sebayt metinleri de yönetimdeki krala sadakati ve onu iyilikle anmayı öğütleyen metinlerdir.

Sebayt türü metinler içerisinde en eskisi kabul edilen metin, Hordedef Öğütleri adını taşımakta olup Kral Hordedef’e (MÖ. 2482- 2475) atfedilmektedir. Bu metnin fragmanlar halinde Orta Krallık Dönemi’ne (MÖ. 1980-1760) ait parçaları günümüze gelmiştir. Her ne kadar Kral Hordedef’e atfedilse de sonraki dönemde yazılıp Hordedef’in şöhretinden yararlanmak üzere ona atfedilmesi ihtimal dâhilindedir.

Sebayt türü metinler arasında en meşhuru Ptahhotep’in Öğütleri adını taşıyan metindir. Bu metin, Kral Djedkare Izezi döneminde (MÖ. 2365-2322) başvezir olarak görev yapmış Ptahhotep’e atfedilmektedir. Bu metinde Ptahhotep, kendisinden sonra o göreve gelecek kişiyi yetiştirmeyi arzu etmekte ve bunun için kraldan görevinden ayrılmak üzere izin istemektedir. Metinde büyüklere saygı, küçüklere sevgi ve adalet, aile üyelerine de merhametle davranılması gerektiği vurgulanmaktadır. Yanlış işler yapan evladın cezalandırılması gerektiği belirtilmekte, komşulara ve arkadaşlara yardımsever ve cömert davranılması gerektiği ifade edilmektedir. Kavgacı insanlardan uzak durulmasını öğütleyen Ptahhotep, bir yere davet edildiğinde vakur davranılması, bir mecliste bulunulduğunda sükût ederek sıranın beklenmesi gerektiğini belirterek refah içerisinde yaşayanların gösterişten uzak durmasını öğütlemektedir. Bu metinde iyi ve kötü birçok haslet zikredilmekte bunlar arasında en kötü hasletin açgözlülük olduğuna vurgu yapılmaktadır. Ptahhotep, öğütlerini dinleyip uygulayanların iyi-dürüst insan olacağını, dikkate almayanların ise kaybedeceklerini belirtmektedir. Ptahhotep, öğütleri dinleyebilmek için bireyin kalbinin salim niyetli olması gerektiğini “Kalp, kişiyi dinleyen ya da kulak tıkayan yapar” sözüyle açıklamaktadır. Ptahhotep, iyiyi ve kötüyü ayırt etmenin Maat’ı esas alan bir hayat yaşamaktan geçtiğini belirtmektedir.

Ptahhotep’in Öğütleri metni, 12. Hanedanlık Dönemi’nde (MÖ. 1939-1760) kaleme alınmış Prisse Papirüsü’nde yer almaktadır. Aynı papirüste yer alan bir diğer metin de Kagemni’ye Öğütler adını taşımaktadır. Kagemni, Kral Sneferu (MÖ. 2543-2510) zamanında başvezir olarak görev yapmıştır. Sneferu’nun başveziri olarak resmedilen Kagemni’nin VI. Hanedanlık Dönemi’nde (MÖ. 2305-2118) yaşamış bir başka Kagemni olması ihtimali tartışılmıştır. Bunda Kagemni’nin öğreticiden ziyade talebe gibi resmedilmesi etkili olmuştur. Bu sebeple de bazı araştırmacılar onun, Ramsesler döneminde kaleme alınan Ölü Yazarlara Ağıt (Eulogy of Dead Writers) adlı metinde ismi geçen Kaire olduğunu iddia etmişlerdir. Sebayt türü metinlerde, kurgusal metinler yazılarak bu metinleri daha önce yaşamış bilge insanlara ithaf etme uygulaması bilindiği için bu metnin de Kagemni’ye ait olması sadece bir ihtimaldir. Araştırmacılar arasında metnin VI. Hanedanlık Dönemi’nde kaleme alındığını iddia edenler de mevcuttur. Kagemni’ye Öğütler adlı metin, mütevazı ve mutedil bir hayat sürme üzerine nasihatlerden oluşmakta ve insanın davranışlarında dikkat etmesi gereken başlıca esaslara yer vermektedir. Bunlar; saygılı olması, mutedil davranması, sükût etmesi, kanaatkâr olması ve kendini dizginlemesidir.

Antik Mısır’da sebayt türü metinler arasında zikredilen bir diğer kayıt ise Merikare’ye Öğütler’dir. Bu metin, Kral III. Khety tarafından yaklaşık MÖ. 2118-1980 arasında oğlu ve halefi Kral Merikare’ye ithafen kaleme alınmıştır. Hierakonpolis’te tahta geçen Merikare için yazılan bu metinde Khety, bilge yöneticinin yapması gerekenleri ve Nil çevresinde kurulan medeniyetin insanlarının ahlâkî değerlerinin ve düzenin korunmasının önemini sıralamaktadır. Khety, oğluna yönetimde adalet anlayışını esas almasını, askeri seferlerinde tedbiri elden bırakmamasını ve halka merhametli davranmasını öğütlemektedir. Araştırmacılar bu metnin, İslamî gelenekte siyasetname olarak adlandırılan türün ilk örneği olduğunu belirtmektedirler.

Merikare’ye Öğütler’de üç ana tema üzerinde durulmaktadır. Bunlardan ilki, krallığın mevcut durumu olup, Abydos’taki kutsal mekânların güney krallığı tarafından tahrip edilmesi konu edilmektedir. Kral, oğluna güney krallığıyla barış içinde yaşamasını tavsiye etmektedir. İkinci konu, adalet üzerine bir yönetimin nasıl olacağıdır. Burada gerek ülkenin ileri gelenlerine, gerekse sıradan halka nasıl davranılması gerektiği vurgulanmaktadır. Üçüncü konu ise Mısır tanrılarının her biri için yerleşik dinî seremoniler olduğu, bunlara uygun bir şekilde hareket edilmesi gerektiğidir. Metinde tanrılara yönelik sunularda “dürüst bir adamın somununun, günahkâr bir adamın öküzünden yeğ” olduğu bildirilmektedir. İnsanın ölümsonrası hayatta adil ve acımasız tanrılar tarafından hesaba çekileceğinin anlatıldığı metin tanrılara yapılan övgülerle sona ermektedir. Bazı araştırmacılar bu metnin içerik analizini yaparak yazarın, Merikare’nin babası değil, Merikare’nin krallığında görev yapan bir kâtip olduğunu iddia etmektedirler.

Konuyla ilgili bir diğer metin, Kral Amenemhet’in Öğütleri adını taşımaktadır. Bu metin, Kral I. Amenemhet’in (MÖ. 1939-1910), oğlu Senwosret’e öğütlerini içermektedir. Metnin tek konusu, Amenemhet’e yapılan suikasttır. Araştırmacılar bu metnin yazarının kim olduğu konusunda iki farklı görüş öne sürmektedirler. Genel kabul gören görüşe göre, kral suikastla öldürülmüş, bu metin de oğlu Senwosret’in kâtibi tarafından kaleme alınmıştır. Bir diğer görüşe göre kral, suikasttan kurtulmuş ve kendi hikâyesini kendisi yazmıştır. Metin suikast çerçevesinde dört hususu vurgulamaktadır. Bunlar; kimseye güvenilmemesi, iyilikten maraz doğduğu, Amenemhet’in icraatları ve oğluna yaptığı dualardır.

Sebayt metinleri çerçevesinde günümüze ulaşan bir diğer metin de Orta Krallık Dönemi’ne ait olduğu tahmin edilen Bir Babanın Oğluna Nasihati adlı kayıttır. Bu metne ait günümüze ulaşan bütün parçalar Yeni Krallık Dönemi’ne aittir. Metinde herhangi bir yazar ya da muhatap ismi verilmemektedir. Bu metinde sükût eden insan övülmekte ve iyi bir karaktere sahip olmanın gerekliliği vurgulanmaktadır. Metnin ana konusu krala sadakat ve onun yüceltilmesi üzerinedir.

Başvezir Kairsu tarafından kaleme alındığı tahmin edilen Krala Sadakat Öğütleri adlı metin de sebayt metinleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Metin, krala sadakati vurgulamakta ve kişinin toplumun huzuru ve refahı için tabi olması gereken sorumluluklarına dikkat çekmektedir. İki ana teması olan metnin ilk konusu, çocuklarını eğiten bir babanın çocuklarına Mısır’ın yöneticisi olan Firavun’a karşı sadakat içinde olmalarını öğütlemesidir. Bu kısımda, Firavun’un, düşmanlarını yok edecek, kendi safında olanları da koruyacak kudrette olduğu vurgulanmaktadır. İkinci bölümde, adam çocuklarına sıradan halka da saygı duymalarını ve onların toplumdaki görevlerinin idamelerine yardımcı olmalarını tavsiye etmektedir. Araştırmacılar bu metnin I. Senwosret (MÖ. 1920-1875) zamanında kaleme alındığını düşünmektedirler. Yine araştırmacılar arasında bu metnin yazarının ya da ithaf edildiği kişinin dönemin hazine sorumlusu Montuhotep olduğu kanaati hâkimdir.

Konuyla ilgili zikre değer bir diğer metin de Any’nin Öğütleri adını taşımaktadır. Yeni Krallık Dönemi’nde XVIII. Hanedanlık Dönemi’nde (MÖ. 1539-1292) kaleme alındığı düşünülmektedir. Metinde yer alan boşluklardan ötürü araştırmacılar tarafından sağlıklı bir çevirisinin yapılması zor olmaktadır. Diğer sebayt türü metinler gibi bu metinde de bilge rolünde bir insan olan Kral Nefertari'nin kâtibi Any, oğluna öğütlerde bulunmaktadır. Diğer sebayt metinlerinden farklı olarak bu metnin sonunda oğluna ait sözler de yer almaktadır. Bu kısımda oğul Khonshotep, babasına, verdiği öğütlerin ağır olduğunu, her birine uymanın zor olduğunu ifade ederek itiraz etmektedir. Kâtip Any de oğlunu azarlayarak susturmaya çalışmaktadır.

Sebayt literatürü içerisinde dikkat çeken bir diğer metin de Amenemopet’in Öğütleri adını taşımaktadır. Diğer sebayt metinlerine göre içeriğinin daha net olduğu ve daha çok ahlaki öğelere yer veren bu çalışmanın Ramsesler döneminde (yak. 1300-1075) kaleme alındığı tahmin edilmektedir. Başarılı bir yaşam için öğütler içeren ve otuz bölümden oluşan bu metni, kâtip Amenemopet’in oğluna yazdığı düşünülmektedir. Bu nasihatnamede mutlu bir yaşam için kişinin takip etmesi gereken davranışlar, öz terbiye, ahlaki tutumlar öneçıkarılmaktadır. Antik Mısır sebayt metinlerinin en güzel örneklerinden biri olarak gösterilen bu metin, araştırmacılar tarafından Süleyman’ın Meselleri Kitabı’yla karşılaştırılmakta ve benzerliklere dikkat çekilmektedir.

Alıntı yaptığım pdf yi aşağıdan indirebilirsiniz.
 

Ekli dosyalar

  • Hz. Lokman’ın Öğütleri ve Antik Mısır’ın%0ASebayt Metinleri.pdf
    736.2 KB · Görüntüleme: 13
Üst