İnyupitler'de Şamanizm

gümüş

Kayıtlı Üye
Katılım
11 Kas 2010
Mesajlar
1,683
Tepkime puanı
252
Şamanizm bütün Eskimo halklarının Hristiyanlık öncesi geleneksel dinidir ve etkileri günümüzde az da olsa görülmektedir. Şamanist İnyupiklerde Siḷam iñua (okunuşu: silyam inyua, anlamı: atmosferin ruh yöneticisi) Tanrı kavramıyla örtüşebilecek tek kelimedir. Siḷam iñua harfiyen «göğün/havanın insanı» demektir ve siḷa «gök/hava» kelimesinin relative hâli siḷam ile iñuk «insan» kelimesinin absolutive hâli olan iñua kelimelerinden kurulmuştur.Bu kelime Kanada İnuitlerindeki Sillap inua, Hillap inua, Yupiklerdeki Ellam yua, Çupiklerdeki Ellam cua ve Supiklerdeki Llam sua terimleriyle etimolojik olarak aynıdır. Yupiklerde olduğu gibi İnyupiklerde de kuzgun (Corvus corax principalis, İnyupikçe tulugaq) dünyayı ve insanı yaratan olarak bilinir.King Adasında kuzgunlar asla öldürülmez ve saygı gördüğü gibi kuzgun taklidi maskeler de danslarda kullanılır.

Şaman : Ruhlara dönüşme ya da onları kontrol etme yeteneği olduğuna inanılan erkek ya da kadın ruh liderleridir. Hastadaki büyüyü defeden şamanlara iḷisiiḷaq adı verilir.Şamanlara, aile ruhlarını (tuunġaqtaq) kullandıkları için tuunġaqtalik («tuunġaqtaq'lı») adı da verilir. Ruhlarla irtibat kuran medyumlara «şamanımsı» anlamına aŋatkuġnaq adı verilir.
Erkek şamanlar olduğu gibi kadın şamanlar da bulunabilir. Kötü niyetli şaman ya da ruhlarca hastalıklar oluştuğuna inanılır.Kara büyü yaparak kişileri öldürebilir. Şamanizm, daha çok şamanların gücüne (qila ya da qiḷa) göre ilerler ve büyü aktivitesine (aŋatkuułiq) göre de gelişir. Şamanlar, elleriyle vücuttaki zararlı ruhu çıkarırken, vücudun yeniden iyileşmesi için, hastanın vucudunun içini görmek için, hastanın kayıp ruhunu bulmak için hep güç harcar. Bu gücü trans hâline geçerek doğaüstü güçlerden transfer eder. Hayvan ruhlarından da yardım alır. Şamanlar aynı anda iki ayrı yerde (bilocation) olabilir, kayıp kişilerin ya da eşyanın yerini bulabilir ve rüyada gelecek olaylara dair bilgi alabilir.Şamanlar iki insan arasında sevgi ya da aşk büyüsü yapabilir. Şamanlar tabu olan (agliġnaqtuq "tabudur, yasaktır") şeyleri ya da avcılık faaliyetlerini denetler ve ihlâl edip toplumsal yapıyı bozanları tespit eder ve gereğini yaparlar.Şamanlar genelde tek çalışırlar ve diğer şamanlarla rekabet hâlindedirler. Yardımcı ya da çırak kullanan şamanlar azdır ve bazen karı koca birlikte şamanlık yaparlar. Şamanlar hem doktor gibi şifa dağııtıcı hem de korkulup sakınılan kimselerdi.Şamanlar büyülü şarkı (atuatuułłuk, atuułłuk, atuutluk) söylerler.





Kutup ışıkları : İnanca göre insan kafasını da top gibi kullanan ruhlarca oynanan bir Eskimo futbol oyunudur ve sakınılması gerekir.


Ruhlar ve hayaletler özellikle Kuzey Alaska'da yaşamın önemli bir parçasıdır; çünkü kişi sağ iken kendi evinde sürdürdüğü yaşamını ölünce aile mezarlığında da sürdürür.Ölen kişinin ruhu iḷitqusiq olarak adlandırılır. Ruhlar Eskimo şamanizminde insan (iñuk) olarak tasvir edilir. Ruhlar ve hayaletler tanıdıkları kişilere benzer ve rüyalarda tehlikeyi bildirir.Şamanizm inancına göre Cehennem kaybolmuş ruhların yer altında toplandığı yerdir. İnyupikçede Cehennem için bu inanç doğrultusunda adlandırma yapılmıştır: Tammaġvik ( < tammaq- 'kaybolmak' + -vik 'yer yapım eki' )
Kutup ışıklarından (kiuġuya [tekil], kiuġuyat [çoğul], kiguġuya, kiguġayak «dişleriyle kemiren ruhlar» < kigun «diş») genelde korkulur. Ölen bir Eskimonun ruhu dans eden ışıkların arasında devam eden bir Eskimo futbolu oyununa katılır; oyun alanı Kutup ışıkları, topu ise mors kafasındandır.Kaybedildiği zaman topun yerine açıktaki Eskimolardan birinin kafasınn kullanıldığına inanılır.Bundan korunmak için çocuklar ışığa köpek dışkısı fırlatırlar ya da ışıklar göründüğünde çocuklara eve gitmeleri söylenir, aksi takdirde futbol topu (aqsraaq ya da aġraq) olarak kullanmak üzere başlarını koparacağına inanılır. Yetişkinler de baş ve boyun ağrısı getirecek diye korkarlar. Bu ağrılara maruz kalması istenmeyen kişinin arkasından bıçak sallamak gerekir.Işıkların zararından korunmak için şarkı (kigugiyataun) da söylenir.

Muska (ya da Amulet): Avlanan erkekler vücutları üzerinde ya da elbiseye takılı olarak tupitkaq ya da aanġuraq denilen ve bir hayvanın kuyruğu ya da burun derisinden veya fildişi oyuncak muska taşırlar.


Alıntı
 
Üst